มรภ. สวนสุนันทา หนุน ชุมชนเปิดศูนย์เรียนรู้วิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอก จังหวัดสมุทรสงคราม   

ช่วยยกระดับมาตรฐานคุณภาพผลิตภัณฑ์สินค้าชุมชน ตามยุทธศาสตร์บริการวิชาการชั้นนำด้วยการสร้างความเข้มแข็งให้ชุมชน

เมื่อวันที่ 25 สิงหาคม 2566 นายศิริศักดิ์ ศิริมังคะลา รองผู้ว่าราชการจังหวัดสมุทรสงคราม เป็นประธานในพิธีเปิด ศูนย์การเรียนรู้วิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอก ตำบลบางยี่รงค์ อำเภอบางคนที จังหวัดสมุทรสงคราม  ตามยุทธศาสตร์บริการวิชาการชั้นนำ ด้วยการสร้างความเข้มแข็งให้ชุมชน เพื่อเป็นศูนย์กลางแห่งการรวบรวมองค์ความรู้ที่บูรณาการระหว่างการวิจัย การบริการวิชาการ การเรียนการสอนและภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่ผสมผสานร่วมกันให้เกิดองค์ความรู้ที่เป็นประโยชน์แก่ชุมชน โรงเรียน วิสาหกิจชุมชน กลุ่มอาชีพ ผู้ประกอบการ ตลอดจนท้องถิ่น มีความเข้มแข็งยั่งยืนตามศาสตร์พระราชา  อีกทั้งช่วยยกระดับมาตรฐานคุณภาพผลิตภัณฑ์สินค้าชุมชนโดยมีการวิจัยและการบริการวิชาการ เพื่อการรับรองคุณภาพผลผลิตและผลผลิตและผลิตภัณฑ์ต่าง ตลอดจนเป็นแหล่งรวบรวมองค์ความรู้ นวัตกรรมพร้อมใช้ นำไปต่อยอดใช้ประโยชน์สร้างรายได้ และเพิ่มคุณภาพชีวิตของประชาชนในพื้นที่

นายศิริศักดิ์ ศิริมังคะลา รองผู้ว่าราชการจังหวัดสมุทรสงคราม กล่าวว่า โครงการศูนย์เรียนรู้วิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอกนี้ ไม่ใช่แห่งแรกในพื้นที่จังหวัดสมุทรสงคราม ที่ทางมรภ.สวนสุนันทา เข้ามาช่วยส่งเสริมต่อยอดพัฒนาองค์ความรู้ต่างๆ ก่อนหน้านี้ก็มีมี 2-3 แห่งแล้ว ซึ่งประโยชน์ที่เกิดขึ้นคือทำให้วิสาหกิจชุมชนนั้นๆ มีความสมบูรณ์แบบและมีความพร้อมมากขึ้น จนเป็นศูนย์เรียนรู้ที่ใช้วิชาการมาต่อยอดพัฒนาผลิตภัณฑ์และผลิตผลต่างๆ จากที่วิสาหกิจชุมชนเดิมมีอยู่ก่อนนั้น ให้มีคุณภาพและเกิดประโยชน์ที่คุ้มค่าต่อชุมชนในส่วนรวม

นอกจากนี้ยังมีการต่อยอดพัฒนาผลผลิตเดิมๆจนกลายเป็นผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ ทั้งในแง่ของการใช้ประโยชน์ที่หลากหลายและเพิ่มมูลค่ามูลทางการตลาดได้อีกด้วย เช่น การนำพริกบางช้าง ซึ่งเป็นพืชผักสมุนไพรในท้องถิ่นไปต่อยอดพัฒนา จนเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีความหลากหลายในการใช้ประโยชน์ได้อย่างน่าสนใจ โดยนักวิจัยได้เริ่มทำการศึกษาวิจัยตั้งแต่ที่มาของพริกบางช้าง ซึ่งผมทราบมาก่อนแล้วว่า ได้มีการทดลองปลูกในพื้นของทาง มรภ.สวนสุนันทาอยู่แล้วด้วย จนต่อมาก็ขยายผลไปหลายพื้นที่ ซึ่งกลุ่มต่างๆ ในชุมน ก็ให้ความสนใจ รวมถึงโรงเรียนหลายแห่งในพื้นที่ด้วย โดยต่างก็ได้รับการสนับสนุนให้ปลูกพริกบางช้างจำนวนมาก ผมจึงได้นำเรียนกับท่านผู้ว่าฯ  ท่านก็เห็นด้วยและพร้อมสนับสนุน โดยสั่งการไปทางเกษตรจังหวัด รวมถึงหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ให้ร่วมช่วยดูแลเสริม เพื่อให้ได้ผลผลิตที่ดีมีคุณภาพ คงคุณค่าและอัตลักษณ์ของพริกบางช้างไว้ แล้วจึงพัฒนาต่อยอดการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์รูปแบบต่างๆ โดยผ่านการรับรองมาตรฐานผลิตภัณฑ์ และจำหน่ายได้ จนเกิดรายได้ ซึ่งเป็นประโยชน์แก่สมาชิกของวิสาหกิจชุมชนและประชาชนที่อยู่บริเวณโดยรอบพื้นที่และยังสามารถเป็นตัวอย่างให้กับศูนย์เรียนรู้อื่นๆ และผู้ที่มาศึกษาดูงาน แล้วนำไปต่อยอดต่อไป ซึ่งถ้าทุกแห่งสามารถนำไปขยายผลต่อยอดก็จะยิ่งเกิดประโยชน์กับพี่น้องประชาชนอย่างมาก

วิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอกนี้ มีคนเข้ามาศึกษาดูงานอยู่บ่อยครั้ง ฉะนั้นการที่ มรภ.สวนสุนันทาเข้ามาสนับสนุนและเติมองค์ความรู้ให้กับกลุ่มสมาชิก ก็ยิ่งทำให้เกิดความน่าสนใจยิ่งขึ้น จนมีการบอกต่อกันไป อย่างเช่น เรื่องของการปลูกพริกบางช้าง มันเป็นพริกที่ปลูกยาก อันนี้จริงๆแล้วเราก็ได้รับความร่วมมือจากทางเกษตรจังหวัดและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในเรื่องของการปลูก การดูแลรักษาต้นพริกให้เติบโตเป็นผลผลิตที่มีคุณภาพ เนื่องจากพริกบางช้างเป็นพืชผักสวนครัวในชุมชนต่างเคียงคู่ประวัติศาสตร์ของจังหวัดสมุทรสงครามมาอย่างยาวนาน อย่างในกาพย์เห่ชม เครื่องคาวหวานในสมัยรัชกาลที่2 ก็มีการพูดถึงเรื่องของการทำอาหารคาวหวานในสมัยนั้น ที่มีส่วนผสมของ พริกบางช้าง ดังนั้นการที่ทางมรภ.สวนสุนันทา นำเรื่องพริกบางช้าง มาต่อยอดนวัตกรรมในการพัฒนาแปรรูป จนเกิดการสร้างรายได้ให้คนในชุมชน จึงนับว่าเป็นเรื่องที่น่ายินดี

อีกอย่างเรื่องของผ้ามัดย้อมที่เป็นผลผลิตที่ขึ้นชื่อของทางเกษตรสวนนอก ที่ทางจังหวัดสมุทรสงคราม โดยผู้ว่าราชการจังหวัดฯ ก็ให้การสนับสนุนส่งเสริม โดยให้หัวหน้าส่วนราชการต่างๆ ได้นำผลิตภัณฑ์ที่เป็นผ้า ทั้งผ้ามัดย้อมของทางกลุ่มเกษตรสวนนอก และอื่นๆ เช่น กลุ่มยี่สาร อีกหลายๆกลุ่มที่มีการผลิตผ้ามัดย้อม ซึ่งมีเอกลักษณ์ของตัวเอง มาจัดแสดงและจำหน่าย เช่น ในงานกาชาดที่ผ่านมาเมื่อเร็วนี้ ได้จัดให้มีการเดินแบบผ้าไทย ท่านผู้ว่าฯก็เน้นเลย ว่า “ขอให้เป็นผ้ามัดย้อม” ที่เป็นผลิตภัณฑ์ของคนในพื้นที่ เพราะจังหวัดเองก็มีหน้าที่ในการที่จะส่งเสริมวิสาหกิจชุมชนอยู่แล้ว OTOP อยู่แล้ว จึงสนับสนุนเต็มที่ เช่นเดียวกับการต่อยอดพัฒนานวัตกรรมเพื่อเพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์ ในวิสาหกิจชุมชนต่างๆ อีกหลายแห่งในอนาคต ซึ่งทางมหาวิทยาลัยก็ได้มีการจัดลำดับในการเข้าไปดูแลส่งเสริมให้กับทางวิสาหกิจชุมชนต่อไป ซึ่งจังหวัดก็ต้องขอบคุณทาง มรภ.สวนสุนันทา สำหรับโครงการดีๆเหล่านี้ แล้วก็พร้อมที่จะสนับสนุนทุกประการ

ด้าน ผศ.ดร.วัฒน์ พลอยศรี  รองผู้อำนวยการฝ่ายบริการวิชาการ สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา กล่าวว่า สถาบันวิจัยและพัฒนา มรภ.สวนสุนันทา ได้ดำเนินงานโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตของครัวเรือนผู้มีรายได้น้อย ด้วยการพัฒนาเชิงพื้นที่แบบบูรณาการ รวมไปถึงโครงการศูนย์การเรียนรู้เพื่อเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน สำหรับการบริหารจัดการทรัพยากรชุมชน ภายใต้ โครงการยุทธศาสตร์ราชภัฏเพื่อการพัฒนาท้องถิ่น โดยเราตั้งเป้าหมายสำหรับทั้งสองโครงการนี้ให้ชุมชนสามารถนำประโยชน์ไปต่อยอดการพัฒนาอย่างเต็มเม็ดเต็มหน่วยตามงบประมาณรัฐบาล หรือ หน่วยงานรัฐ จัดสรรทุนสนับสนุน ซึ่งเราตั้งใจให้ศูนย์เรียนรู้ชุมชนนี้เป็นต้นแบบ และเป็นตัวอย่างของชุมชนอื่นๆ ในการนำทรัพยากรที่มีในชุมชนเองมาต่อยอดใช้ประโยชน์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ รวมไปถึงการที่จะขับเคลื่อนงานพัฒนาท้องถิ่นที่สอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals : SDGs) ที่ครอบคลุม 3 เสาหลักของมิติความยั่งยืน คือ มิติด้านสังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม ซึ่งนำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน โดยการบูรณาการ การทำงานร่วมกันจากทุกภาคส่วน ที่จะก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ชุมชนท้องถิ่นต่อไป

สำหรับที่มาของการจัดตั้งศูนย์เรียนรู้เกษตรสวนนอกนั้น เริ่มต้นจากการดำเนินโครงการวิจัยและต่อยอดนวัตกรรมร่วมกับศูนย์เรียนรู้ฯ ซึ่งสถาบันวิจัยและพัฒนา มรภ.สวนสุนันทา เริ่มดำเนินการมาตั้งแต่ปี 2564  โดยเริ่มจากการนำนักวิจัยลงพื้นที่ศึกษาเก็บรวบรวมข้อมูลประเด็นโจทย์ปัญหาและความต้องการเชิงพื้นที่ รวมถึงแลกเปลี่ยนองค์ความรู้กันระหว่างนักวิจัยและชุมชน ทั้งนี้ศูนย์เรียนรู้แห่งนี้ ดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ โดยกลุ่มวิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอก มีองค์ความรู้และผลิตภัณฑ์ที่ทำกันอยู่ก่อนแล้ว เช่น การทำผ้ามัดย้อมจากสีธรรมชาติ และผลิตภัณฑ์จากมะพร้าว เป็นต้น

ในกระบวนการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ทาง มรภ.สวนสุนันทา ก็ได้นำนักวิจัยและนักศึกษาลงพื้นที่เพื่อศึกษา เรียนรู้และต่อยอดการพัฒนาองค์ความรู้ จนกระทั่งพบว่า พริกบางช้าง  ซึ่งเป็นพืชผักสวนครัวประจำถิ่น และได้มีการขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) ของจังหวัดสมุทรสงคราม แต่ประสบกับปัญหาที่ว่าในปัจจุบันพื้นที่จังหวัดสมุทรสงคราม มีการเพาะปลูกพริกบางช้างน้อยมากจะเป็นการปลูกแค่เฉพาะเพื่อการบริโภคในครัวเรือนเท่านั้น นักวิจัยจึงนำปัญหาข้างต้นมาศึกษาข้อมูลต่างๆ ที่เกี่ยวข้องต่อ เพื่อส่งเสริมให้พื้นที่จังหวัดสมุทรสงครามเพาะปลูกพริกบางช้างมากขึ้น โดยเริ่มตั้งแต่สาธิตการเพาะปลูกพริกบางช้างที่ถูกต้อง เพื่อให้ผลผลิตที่ได้คุณภาพตรงตามคุณสมบัติมาตรฐานของพริกบางช้าง จากนั้นจึงนำผลผลิตพริกบางช้างต่อยอดแปรรูปเป็นน้ำมันและสารสกัดจากพริกบางช้าง ด้วยการใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม ของ มรภ.สวนสุนันทา ที่พร้อมสำหรับการนำไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ ไม่ว่าจะเป็น ยาหม่องสารสกัดจากพริกบางช้าง สบู่สารสกัดจากพริกบางช้าง ซึ่งเป็นนวัตกรรมใหม่ที่สร้างขึ้น เพื่อให้วิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอก ชุมชนซึ่งเป็นกลุ่มที่ผลิต ผลิตภัณฑ์เวชสำอางแต่เดิม สามารถนำไปใช้ในการผลิต ผลิตภัณฑ์เพื่อสร้างรายได้ได้ต่อไป

และจากกรณีศึกษาการต่อยอดนวัตกรรมจากปัญหาสังคม คือ ปัญหาการจัดการขยะจากกุหลาบจำนวนมาก หลังจากการบูชาท้าวเวสสุวรรณตามความเชื่อที่วัดจุฬามณี จังหวัดสมุทรสงคราม นักวิจัยของ มรภ.สวนสุนันทา นำนวัตกรรมกระบวนการผลิตกระดาษจากก้านกุหลาบ มาประยุกต์ใช้ในการแก้ปัญหาข้างต้น โดยนักวิจัยเข้ามาถ่ายทอดความรู้วิธีการแปรรูปในทุกขั้นตอน เมื่อได้ผลผลิตเป็นกระดาษจากก้านกุหลาบ จึงนำมาต่อยอดเป็นยันต์ท้าวเวสสุวรรณ และผลิตภัณฑ์อื่นๆ แล้วนำมาจำหน่ายในร้านภายในวัดจุฬามณี ซึ่งเป็นการบูรณาการและแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ร่วมกันระหว่างนักวิจัยกับชุมชน ซึ่งเป็นการดำเนินงานที่สอดคล้องกับวิธีการจัดการขยะเป็นศูนย์ (Zero Waste) แบบครบวงจร ซึ่งการดำเนินงานข้างต้น ตรงตามวัตถุประสงค์ของโครงยุทธศาสตร์ราชภัฏเพื่อการพัฒนาท้องถิ่น คือ มหาวิทยาลัยราชภัฏต้องเป็นส่วนหนึ่งในการพัฒนาชุมชนท้องถิ่นให้ได้ประโยชน์ครบทุกด้าน ซึ่งนับได้ว่าประสบความสำเร็จจนเป็นที่มาของการเปิดศูนย์เรียนรู้อย่างเป็นทางการในวันนี้  และต่อไปจะเป็นการเรียนรู้นำองค์ความรู้ต่างๆ ที่เกิดจากแลกเปลี่ยนและบูรณาการการทำงานร่วมกันมารวบรวมไว้ ตลอดจนเป็นแหล่งเรียนรู้สำหรับคนในชุมชนและผู้สนใจในการเข้ามาศึกษาดูงาน โดยศูนย์นี้จะเป็นศูนย์กลางและเป็นต้นแบบที่มีองคาพยพ มีการรวบรวมองค์ความรู้ที่เพียบพร้อม สามารถถ่ายทอดให้ผู้ที่เข้ามาศึกษาดูงานได้นำไปต่อยอดปฏิบัติจริง ในการสร้างอาชีพ สร้างรายได้ สร้างความยั่งยืนในการต่อพัฒนาให้กับชุมชนท้องถิ่น ตามวิสัยทัศน์ของ มรภ.สวนสุนันทา ในการที่จะเป็นHUB หรือเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้สำหรับชุมชนในการต่อยอดนวัตกรรมด้านต่างๆต่อไป

ด้าน นางบุปผา ไวยเจริญ ประธานศูนย์วิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอก กล่าวว่า ศูนย์เรียนรู้วิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอก เกิดขึ้นมาได้โดยความร่วมมือของระหว่างของวิสาหกิจชุมชนของเรากับ ทาง มรภ.สวนสุนันทา นำทีมโดย รศ.ดร.รจนา จันทราสา ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยและพัฒนา ในการดูแลสนับสนุนการต่อยอดองค์ความรู้ ตลอดจนให้คำแนะนำในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ตั้งแต่แรกเริ่มที่เปิดศูนย์ตรงนี้เลย เริ่มแรกเป็นเรื่องของกระดาษสาจากก้านกุหลาบที่เหลือจากการใช้บูชาตามความเชื่อในวัดจุฬามณี จากที่เคยเป็นขยะต้องทิ้งและเสียงบประมาณจำนวนมากในการให้เทศบาลนำไปกำจัดทุกวัน ซึ่งเมื่อเรามาทดลองทำกระดาษสาก็พบว่าได้ผล ความร่วมมือดังกล่าวจึงเริ่มจากตรงนี้และดำเนินการจนมีความชำนาญจนเติบโตมาสู่การคิดว่า ปรับปรุงศูนย์ใหม่ให้เหมาะสมและมีความพร้อมในการเป็นศูนย์เรียนรู้ที่เปิดกว้าง ให้ประชาชนทั่วไปสามารถเข้ามาเรียนรู้และรับการถ่ายทอด จนสามารถนำไปปรับใช้ประโยชน์ได้อย่างเหมาะสม นอกจากสนับสนุนนวัตกรรมองค์ความรู้แล้วทาง มรภ.สวนสุนันทา ก็ได้สนับสนุนประมาณเริ่มต้นในการสร้างศูนย์เรียนรู้อีกด้วย

สำหรับกิจกรรมของเรา นอกจากกระดาษสาที่เราทำจนสำเร็จไปก่อนหน้านี้แล้ว ในตอนนี้ยังมีเรื่องของ พริกบางช้าง ด้วย เพราะถึงแม้พริกบางช้างจะมี GI รับรองอัตลักษณ์ท้องถิ่นของจังหวัดสมุทรสงคราม แต่ว่าจริงๆแล้วการปลูกพริกบางช้างในพื้นที่ยังมีน้อยมากและปลูกแค่เฉพาะเพื่อการบริโภคในครัวเรือนเท่านั้น ตรงนี้ทาง มรภ.สวนสุนันทา ก็บอกว่า ควรต้องน่าจะมีจุดที่เป็นกลางในการเรียนรู้เรียนรู้ที่สามารถให้คนทั่วไปเข้ามาเรียนรู้ขั้นตอนต่างๆในการปลูกทั้งขบวนการ ที่ไม่ใช่แค่วิธีการปลูกพริก แต่เรามองไปถึงการแปรรูป ว่า จะแปรรูปเป็นอะไรบ้าง ซึ่งตอนนี้ทาง มรภ.สวนสุนันทา ก็เข้ามาช่วยต่อยอดในเรื่องการแปรรูป เป็นครีมอาบน้ำจากพริกบางช้าง ยาหม่องจากพริกบางช้าง ฯลฯ

จากการที่ตั้งกลุ่มขึ้นมาพบว่ามีหลากหลายมากเลย ในกลุ่มที่ป็นศูนย์เรียนรู้ ที่เราได้ทำในเรื่องของน้ำมันมะพร้าวสกัดเย็น เรื่องของโลชั่น แปรรูปผ้ามัดย้อม แต่ว่าสมาชิก ของกลุ่มมีประมาณ 26 คน ทุกคนไม่สามารถ เขาไม่ได้ชอบผ้ามัดย้อม บางคนเขาก็ไม่ได้ชอบ ครีมก็ไม่ชอบ แต่เขาอาจจะชอบปลูกผัก เราพยายามหาอะไรที่มันตรงจริตของสมาชิก เขาชอบในเรื่องของการปลูกผัก ปรากฏว่าพันธุ์พริกที่ให้มาจากสวนสุนันทาเราก็แจกจ่ายให้กับสมาชิกไปปลูก มันโอเค พอมันโอเคแล้ว เราก็เลยมาขยายเอา แล้วพอเอามาขยายแล้วน่ะ ตรงนี้จะเป็นจุดเลยจุดว่าเป็นเลยว่า การปลูกพริก วิธีการดูแลวิธีการปลูกเป็นอย่างไร แล้วทีนี้เราจะมองในเรื่องของการแปรรูปละเพราะบางคนอาจจะมองว่า ปลูกแล้ว จะเอาไปไหนถ้าเกิดมันเยอะขึ้นมาจริงๆแล้วจะเอาไปไหนเราก็เลยมองในเรื่องของการแปรรูป มันก็จะเพิ่มรายได้ให้กับสมาชิก

นอกจากนี้ทาง มรภ.สวนสุนันทา เข้ามาช่วยทำเว็บไซต์ในเรื่องของพริกบางช้างให้ โดยจะมีเรื่องของความรู้ที่เน้นๆ อาทิ เรื่องของผลิตภัณฑ์ เรื่องของการแปรรูป และ เรื่องของการตลาดเราไม่กลัวอยู่แล้ว เพราะเรามีช่องทางอยู่ที่ตลาดน้ำอัมพวาด้วย เรามีร้านอยู่ตรงนั้นแล้วก็สามารถเอาไปวางจำหน่ายได้ แล้วตรงนี้ก็เป็นที่คนเขาเรียกว่าตลอดเวลา มีคนมาดูงานบ่อยมากตรงนี้เป็นอีกจุดนึงที่จะเป็นเรื่องของการขยายตลาด ซึ่งก็นับว่าประสบความสำเร็จและโตเร็วมาก และขอขอบคุณมรภ.สวนสุนันทา ในการที่เข้ามาส่งเสริมในการต่อยอดนวัตกรรมต่างๆ ให้กับชุมชน จนเกิดการพัฒนาและกลายเป็นศูนย์การเรียนรู้วิสาหกิจชุมชน ที่มีความพร้อมในการถ่ายทอดและเป็นต้นแบบในการต่อยอดนวัตกรรมสำหรับผู้สนใจและชุมชนอื่นๆได้ต่อไป