ม.เกษตร ฯ พบพยาธิตัวแบนกลุ่มโมโนจีนชนิดใหม่ของโลก 3 ชนิด จากปลาวงศ์ปลากะรัง

ดร. ชมพูนุช แสงเพ็ง ทำการศึกษาวิทยานิพนธ์ระดับปริญญาเอก เกี่ยวกับพยาธิตัวแบนกลุ่มโมโนจีนจากปลาวงศ์ปลากะรังในประเทศไทย ร่วมกับ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ รศ.ดร. วัชริยา ภูรีวิโรจน์กุล ภาควิชาสัตววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และได้ค้นพบพยาธิตัวแบนกลุ่มโมโนจีนชนิดใหม่ของโลก 3 ชนิด คือ 1. Pseudorhabdosynochus suratthaniensis 2. Pseudorhabdosynochus cephalopholi 3. Pseudorhabdosynochus samaesarnensis โดยงานวิจัยนี้ได้รับทุนสนับสนุนจากทุนบัณฑิตศึกษา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

สำหรับสถานที่ค้นพบ และที่มาของการตั้งชื่อปรสิตชนิดใหม่ของโลก  มีดังนี้

• Pseudorhabdosynochus suratthaniensis ตั้งตามสถานที่ที่จับปลา จังหวัดสุราษฎร์ธานี พบในปลากะรังลายนกยูง Cephalopholis argus

ชื่อทางวิทยาศาสตร์ คือ  Pseudorhabdosynochus suratthaniensis Saengpheng & Purivirojkul, 2022

• Pseudorhabdosynochus cephalopholi ตั้งตามสกุลของปลา Cephalopholis ที่พบปรสิต ซึ่งพบในปลาสกุลนี้ 2 ชนิด คือ ปลากะรังแดงหัวลาย Cephalopholis sonnerati และ ปลากะรังแดงจุดฟ้า Cephalopholis miniate

ชื่อทางวิทยาศาสตร์ คือ  Pseudorhabdosynochus cephalopholi Saengpheng & Purivirojkul, 2022

• Pseudorhabdosynochus samaesarnensis ตั้งตามสถานที่ที่จับปลาชนิดที่พบเฉพาะปรสิตชนิดนี้ คือ ปลาหมอทะเล Epinephelus lanceolatus ซึ่งได้จากเกาะแสมสาร นอกจากนั้นยังพบปรสิตชนิดนี้ในปลากะรังชนิดอื่นอีก 6 ชนิดที่สามารถพบปรสิตชนิดนี้ได้คือปลากะรังด่างจุดขาว coeruleopunctatus, ปลากะรังดอกแดง E. coioides, ปลากะรังลายเมฆ E. erythrurus, ปลากะรังดอกดำ E. malabaricus, ปลากะรังเสือ E. fuscoguttatus และปลาเก๋ามุกมังกร (E. fuscoguttatus × E. lanceolatus)

ชื่อทางวิทยาศาสตร์ คือ  Pseudorhabdosynochus samaesarnensis Saengpheng & Purivirojkul, 2022

รศ.ดร. วัชริยา ภูรีวิโรจน์กุล กล่าวว่า พยาธิตัวแบนกลุ่มโมโนจีนเป็นปรสิตภายนอก ส่วนใหญ่พบตามซี่เหงือกของปลาโดยพบได้ทั้งในปลาน้ำจืด และปลาทะเล แพร่กระจายได้ทั่วโลก มีความจำเพาะต่อปลาเจ้าบ้านค่อนข้างสูง โมโนจีนสกุล Pseudorhabdosynochus เป็นปรสิตขนาดเล็ก ขนาดประมาณ 0.26-1.50 มิลลิเมตร ลำตัวใส ปลายด้านหน้ามีเฮดออร์แกน (head organ) 3 คู่ มีจุดรับแสง (eye spot) 2 คู่ ระบบทางเดินอาหารมีคอหอย (pharynx) เป็นกล้ามเนื้อรูปร่างกลม ต่อจากคอหอยเป็นหลอดอาหาร (esophagus) สั้น และส่วนของลำไส้ซึ่งแยกเป็น 2 แขนง (intestinal caecum) จากส่วนหัวลงมาจะมีโคพูลาทอรีออร์แกน (copulatory organ) ส่วนท้ายมีอวัยวะช่วยยึดเกาะคือ โอพิสแฮพเตอร์ (opishaptor, opisthohaptor หรือ haptor) มีขนาดใหญ่แผ่กว้างอยู่ทางท้ายตัว

ลักษณะสำคัญที่พบในโมโนจีนสกุลนี้คือมี เมล ควอดริโลคูเลท ออร์แกน (male quadriloculate organ) เป็นอวัยวะที่ใช้ยึดเกาะในการผสมพันธุ์ รูปทรงคล้ายเครื่องหมายจุลภาค (comma shape) ภายในแบ่งออกเป็น 4 ช่อง (chambers) รวมทั้งลักษณะของสเคลอโรทิส วาไจนา (sclerotised vagina) ซึ่งเป็นอวัยวะที่ใช้สืบพันธุ์ของ Pseudorhabdosynochus แต่ละชนิดมีลักษณะที่แตกต่างกันอย่างชัดเจน โดย Pseudorhabdosynochus suratthaniensis มีสเคลอโรทิส วาไจนาที่ด้านหน้ามีลักษณะเป็นปากแตรปากกว้างตามด้วยท่อสั้น ตรงหรือโค้งเล็กน้อยและมีผนังหนา ด้านท้ายมีช่องขนาดใหญ่ผนังหนาทรงเกือบกลม 1 ช่อง Pseudorhabdosynochus cephalopholi มีสเคลอโรทิส วาไจนาที่ด้านหน้ามีลักษณะเป็นปากแตรตามด้วยท่อยาวม้วนเป็นเกลียวหรือโค้งบริเวณกลางท่อมีผนังหนา ด้านท้ายมีช่องขนาดเล็กผนังหนา 2 ช่อง และ Pseudorhabdosynochus samaesarnensis มีสเคลอโรทิส วาไจนาที่ด้านหน้ามีลักษณะเป็นปากแตรทรงถ้วย (cup-shaped trumpet) ตามด้วยท่อสั้น ตรงหรือโค้งเล็กน้อยและมีผนังหนา ด้านท้ายมีช่องขนาดเล็กผนังหนา 1 ช่อง

ข้อมูลอ้างอิง

• Saengpheng, C. and W. Purivirojkul. 202  Three new species of Pseudorhabdosynochus (Monogenea, Diplectanidae) from several species of Cephalopholis and Epinephelus (Perciformes, Serranidae) from Thailand. Parasite 29, 48

ภาพพยาธิใบไม้ชนิดใหม่ จากซ้ายไปขวา

1. Pseudorhabdosynochus suratthaniensis
2. Pseudorhabdosynochus cephalopholi
3. Pseudorhabdosynochus samaesarnensis

ภาพปลาที่พบพยาธิใบไม้ชนิดใหม่แต่ละชนิด จากซ้ายไปขวา

1. ปลากะรังลายนกยูง Cephalopholis argus
2. ปลากะรังแดงหัวลาย Cephalopholis sonnerati
3. ปลาหมอทะเล Epinephelus lanceolatus

ข่าวโดย ผกามาศ ธนพัฒนพงศ์ / หัวหน้างานประชาสัมพันธ์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์